બાંધકામ કામદારોના જુગાડની સંઘર્ષ કથા

નવગુજરાત સમય > અમદાવાદ

શહેરમાં અનેક પ્રકારની ઊંચી અને કલાત્મક ઇમારતો બનતી હોય છે, જેમાં રહેલા મકાનો કે કોઇ પણ જગ્યાઓ ઊંચા ભાવે વેંચાતી હોય છે. પરંતુ આ જ ઇમારતો બનાવતા કામદારો જે સ્થિતિમાં રહેતાં હોય છે, તેના પ્રત્યે બહુ ધ્યાન નથી અપાતુ. એ લોકોનું અડધું જીવન આ પ્રકારની ક્ન્સ્ટ્રક્શન સાઇટ પરના હંગામી ઘરોમાં જ રહેવામાં જતી હોય છે. એ લોકો જે ઇમારત બનાવે છે, તેમાં જ તાડપત્રી અને પતરા ગોઠવીને તેને જ પોતાનું ઘર બનાવી દેતાં હોય છે. દરેક પ્રકારની સુખ સુવિધાઓ આપવા મથતા કામદારો હંમેશા મર્યાદાઓ અને ખામીઓ વચ્ચે જુગાડ કરીને જીવતા હોય છે. તેમના આ જ જુગાડ પર યુનિટેક ન્યૂઝીલેન્ડની સ્કૂલ ઓફ આર્કિટેક્ચર એન્ડ લેન્ડસ્કેપ આર્કિટેક્ચર ઓકલેન્ડની વિદ્યાર્થિની હાના બ્રોચે ‘જુગાડ અર્બનિઝમ ટુ એમ્પાવર અ લેબર કોલોની’ પ્રોજેક્ટ તૈયાર કર્યો છે. તાજેતરમાં જ સેપ્ટ યુનિવર્સિટી ખાતે યોજાયેલાં આર્કિપ્રિક્સ આર્કિટેક્ચર ફેસ્ટિવલ અને હન્ટર ગડલાસ કોમ્પિટિશનમાં વિજેતા થયેલાં 8 પ્રોજેક્ટ્સમાં આ પણ એક પ્રોજેક્ટ હતો.

પોતાના અનુભવ અને સંશોધન અંગે વાત કરતાં હાનાએ જણાવ્યું કે, ‘હું સેપ્ટ યુનિવર્સિટીમાં સ્ટુડન્ટ એક્સ્ચેન્જ પ્રોગ્રામ અંતર્ગત આવેલી એ વખતે મેં વિવિધ વિસ્તારોના કડિયાનાકા, વિવિધ કન્સ્ટ્રક્શન સાઇટ્સની મુલાકાત લીધી હતી. ત્યારે ત્યાં રહેતા કામદારોનું નાની નાની વસ્તુઓ માટેનું ‘જુગાડ’ જોઇને હું પ્રભાવિત થઇ. તેથી મેં મારી થીસીસ માટે આ પ્રકારની શહેરી વસાહતો પરનો પ્રોજેક્ટ પસંદ કર્યો.’

જ્યારે આ પ્રકારની વસાહતોમાં આંતરરાષ્ટ્રીય ધારાધોરણો અને જરૂરિયાતો અંગે વાત કરતાં હાનાએ જણાવ્યું કે, ‘રોજબરોજની વપરાતી વસ્તુઓના ઉપયોગથી તેમના માટે પૂરતા હવા ઉજાસ અને ડ્રેનેજ સિસ્ટમવાળા આવાસ હોવા જોઇએ. તે ઉપરાંત તેમની સ્ત્રીઓ અને બાળકો માટે સુરક્ષિત જગ્યા મળવી વધુ અગત્યની છે. જેમાં આ કામદારોની સર્જનાત્મકતાનો પણ ઉપયોગ થઇ શકે અને તેમને પોતાપણુ અનુભવાય.’

આ પ્રોજેક્ટ પાછળના હેતુ અંગે વાત કરતાં હાના જણાવે છે, ‘મારા મતે આર્કિટેક્ચરનો અર્થ ‘લોકોના જીવનને વધુ સરળ અને સુવિધાજનક બનાવવું’. જ્યારે આ પ્રકારના કડિયા કામદારોના આવાસ તો આ વ્યાખ્યાથી જોજનો દૂર હોય છે, જો કે તેની પાછળ સામાજિક, આર્થિક અને સાંસ્કૃતિક કે રાજકીય કારણો પણ હોઇ શકે, જેમકે, ભ્રષ્ટાચાર, જ્ઞાતિપ્રથા અને બાંધકામમાં વપરાતા માલ સામાનની નીચી ગુણવત્તા જેવા અનેક કારણો જવાબદાર હોય છે. હું અમે નથી કહેતી કે કોઇ એમને મોટા બંગલા બનાવી આપે, પરંતુ માત્ર આ લોકોને થોડા સશક્ત કે સક્ષમ કરવાનો હેતુ છે.’

આર્કિપ્રિક્સમાં વિજેતા થવા બાબતે હાનાએ જણાવ્યું હતું કે, ‘આ આર્કિટેક્ચર ગ્રેજ્યેટ્સ માટે એક મહાકુંભ સમાન છે, તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે તેની નામના છે, તેથી મારો પ્રોજેક્ટ જીતે તેથી વધુ ખુશીની બાબત તો કોઇ હોઇ જ ન શકે. મારા અમદાવાદના રિસર્ચ દરમિયાન મારા માટે દરેક દિવસ એક નવો અનુભવ લઇને આવતો હતો. એની મદદથી હાલ હું હરિયાણાના ડેરિફાર્મ પર કામ કરતાં 18 કારીગરો માટે હાઉસિંગ કોલોની તૈયાર કરવાના પ્રોજેક્ટ પર કામ કરી રહી છું.’