એપશહેર

Yoga Day: પ્રભૂ રામના પ્રિય શ્રી હનુમાને કરી હતી આ યોગની શરૂઆત, જાણો સ્વાસ્થ્યને થતાં ફાયદા અને યોગ્ય રીત

International Yoga Day 2022 Special: સૂર્ય નમસ્કાર (Surya Namaskar) એ કોઇપણ યોગ પ્રેક્ટિસની આત્મા છે. એવા બહુ ઓછા સેશન હોતા હશે જેની શરૂઆત સૂર્ય નમસ્કાર વગર થતી હશે. યોગ શિક્ષકો અને લાખો યોગ પ્રેક્ટિશનરોને પ્રિય આ પ્રેક્ટિસ એક ફિટનેસ રૂટિન બની ગઇ છે. ચાલો જાણીએ સૂર્ય નમસ્કાર કોણે અને ક્યારે કરવા જોઇએ.

I am Gujarat 21 Jun 2022, 6:44 pm
Surya Namaskar Steps and Guideline: સૂર્ય નમસ્કાર (Surya Namaskar) એ કોઇપણ યોગ પ્રેક્ટિસની આત્મા છે. એવા બહુ ઓછા સેશન હોતા હશે જેની શરૂઆત સૂર્ય નમસ્કાર વગર થતી હશે. યોગ શિક્ષકો અને લાખો યોગ પ્રેક્ટિશનરોને પ્રિય આ પ્રેક્ટિસ એક ફિટનેસ રૂટિન બની ગઇ છે. આ 12 આસનોની સિક્વેન્સ કોઇપણ જગ્યા એ જેમકે યોગ, સ્ટૂડિયો, હેલ્થ ક્લબ, બીચ, પાર્ક, લોન અથવા તો કોઇપણ યોગ ઇવેન્ટમાં કરવામાં આવે છે. સૂર્ય નમસ્કારનો અભ્યાસા સૂર્યોદયે અથવા તો સંધ્યાકાળે કરવામાં આવે છે કારણ કે તે આપણને સૌને પ્રકાશ આપતા પ્રકાશના ગોળા સૂર્ય માટેના આપણા ગ્રેટિટ્યુડની એક નિશાની છે.
I am Gujarat international yoga day 2022 shvasa global head shared step by step guide to do suryanamaskar and its health benefits
Yoga Day: પ્રભૂ રામના પ્રિય શ્રી હનુમાને કરી હતી આ યોગની શરૂઆત, જાણો સ્વાસ્થ્યને થતાં ફાયદા અને યોગ્ય રીત


પૌરાણિક ગ્રંથો ખાસ કરીને મલ્લ પુરાણોમાં ભારતીય કુસ્તી પર લખાયેલા એક લેખમાં ભગવાન હનુમાન અને દંડ (Dandas) નામની તેમની સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગમાં આનો ઉલ્લેખ છે. આજે પણ ભારતીય કુસ્તીબાજો આ દંડના વિવિધ રૂપોને અનુસરે છે. આ દંડા સૂર્ય નમસ્કારની શરૂઆતનો એક સંભવિત સ્ત્રોત છે.

હાલના સમયમાં જે સૂર્ય નમસ્કાર અનુસરવામાં આવે છે તે શ્રી સમર્થ રામદાસ-જીએ ડિઝાઇન કર્યા હતા, ત્યારબાદ 20મી સદીના પ્રારંભમાં ઓંધના રાજા શ્રી ભવાન રાવ પંત પ્રતિનિધિ એ તેમાં ફેરફાર કર્યા હતા.

શ્વાસાના ગ્લોબલ હેડ ઓફ યોગા પ્રદીપ સત્વામાયા (Pradeep Sattwamaya,Global Head of yoga, Shvasa) એ જણાવ્યું કે, અલગ અલગ લોકો અલગ અલગ રીતે સૂર્ય નમસ્કાર કરે છે પરંતુ તેનો ફ્રેમવર્ક સરખો જ રાખવમાં આવે છે. આ આર્ટિકલમાં આપણે સૂર્ય નમસ્કારની સાચી સિક્વન્સ, યોગ્ય સમય, ઋતુ આધારિત પ્રગતિ અને ડેઇલી શેડ્યૂલમાં શું ધ્યાન રાખવું જોઇએ તે વિશે જાણશું.

(તસવીરોઃ પિક્સાબે.કોમ, ટાઇમ્સ ઓફ ઇન્ડિયા)

​સૂર્ય નમસ્કારની શરૂઆત ભગવાન હનુમાને કરી હતી

ટ્રેડિશનલ યોગ પ્રેક્ટિસનો ભાગ ન હોવા છતાં, સૂર્ય નમસ્કારનો અભ્યાસ મોર્ડન ડેના યોગ ક્લાસિસમાં કરવામાં આવે છે. શાસ્ત્રીય યોગ સૂત્રોમાં (Yoga Sutras) કે મધ્યકાલીન હઠ ગ્રંથો (Hatha texts) માં સૂર્ય નમસ્કારનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી. જો કે વૈદિક - શાસ્તાંગ નમસ્કારમાં સૂર્ય નમસ્કારના આંશિક ટ્રેસ શોધી શકાય છે. પૌરાણિક ગ્રંથો ખાસ કરીને મલ્લ પુરાણોમાં ભારતીય કુસ્તી પર લખાયેલા એક લેખમાં ભગવાન હનુમાન અને દંડ (Dandas) નામની તેમની સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગમાં આનો ઉલ્લેખ છે. આજે પણ ભારતીય કુસ્તીબાજો આ દંડના વિવિધ રૂપોને અનુસરે છે. આ દંડા સૂર્ય નમસ્કારની શરૂઆતનો એક સંભવિત સ્ત્રોત છે.

20મી સદીના પ્રારંભમાં ફેરફાર

હાલના સમયમાં જે સૂર્ય નમસ્કાર અનુસરવામાં આવે છે તે શ્રી સમર્થ રામદાસ-જીએ ડિઝાઇન કર્યા હતા અને ત્યારબાદ 20મી સદીના પ્રારંભમાં ઓંધના રાજા શ્રી ભવાન રાવ પંત પ્રતિનિધિ એ તેમાં ફેરફાર કર્યા હતા.

આજના સમયમાં જે સૂર્ય નમસ્કાર કરવામાં આવે છે તે શ્વાસોશ્વાસના સમન્વય સાથે કરવામાં આવતા આસોનોનો એક સેટ છે. આ ક્રમમાં સ્પાઇનને ફોર્વ્ડ અને બેકબેન્ડમાં, શરીરના ઉપરના અને નીચેના અને ખાસ કરીને કોરને એગેન્જ કરવામાં આવે છે. આ દરેક સિક્વન્સ સાથે શ્વાસને કોર્ડિનેટ કરવામાં આવે છે. કેટલાક લોકો સૂર્ય નમસ્કારનો અભ્યાસ સૂર્યના અલગ અલગના નામનો જાપ કરતા કરતા પણ કરે છે.

​સૂર્ય નમસ્કાર કરવાનો યોગ્ય સમય

સૂર્ય નમસ્કારનો અભ્યાસ કરવાનો યોગ્ય સમય સૂર્યોદય કે સંધ્યાકાળ માનવામાં આવે છે. સૂર્ય નમસ્કાર ક્યારેય બપોરે કરવું જોઇએ નહીં. ખાલી પેટ સૂર્ય નમસ્કાર કરવાથી તમને અનેક ફાયદાઓ પણ થાય છે. ખાસ કરીને જો સવારે પેટ સાફ થાય તે બાદ સૂર્ય નમસ્કાર કરવાથી તેના ફાયદા અનેક ગણા વધી જાય છે. જો તમે સાંજે સૂર્ય નમસ્કાર કરતા હોવ તો ધ્યાન રાખો કે ધીમી ગતી એ કરો અને શક્ય હોય તેટલા ઓછા રાઉન્ડ્સ કરો.

​કંઇ ઉંમરના લોકોએ કેટલા સૂર્ય નમસ્કાર કરવા

બાળકો અને ટીનએજરો એ સૂર્ય નમસ્કાર ધીમી સ્પિડે અને હોલ્ડની પ્રેક્ટિસ સાથે 5-8 રાઉન્ડ કરવા જોઇએ. જ્યારે સ્વસ્થ પુખ્ત વયના લોકોએ સૂર્ય નમસ્કાર મધ્યમ તીવ્રતાથી 10-12 રાઉન્ડ કરવા જોઇએ. ઘરડા અને વૃદ્ધ લોકોએ ધીમી, હળવી, ઓછી તીવ્રતાની 3-5 રાઉન્ડની પ્રેક્ટિસ કરવી જોઈએ.

​યોગ્ય ઋતુ

સૂર્ય નમસ્કાર આખા વર્ષ દરમ્યાન કરી શકાય છે પરંતુ ઋતુઓને ધ્યાનમાં રાખીને કરવા જોઇએ. આયુર્વેદિક સિદ્ધાંતોના આધારે સૂર્ય નમસ્કારની પ્રેક્ટિસ નીચે મુજબ કરવી જોઈએઃ

  • ઉનાળો (Summers) - ઓછા રાઉન્ડ અને ધીમી પ્રેક્ટિસ
  • વરસાદની મોસમ (Rainy season) - ધીમી ગતિના રાઉન્ડ
  • પાનખર (Autumn) - ઓછા રાઉન્ડ
  • શિયાળો (Winters) - ઇન્ટેન્સ અભ્યાસ માટે શ્રેષ્ઠ
  • વસંત (Spring) - ઇન્ટેન્સ અભ્યાસ માટે શ્રેષ્ઠ

​સૂર્ય નમસ્કાર કરવાની સાચી સિક્વન્સ

સૂર્ય નમસ્કારને વોર્મ અપની જેમ પણ કરી શકાય છે. તે સાંધાને લૂઝ કરવાની પ્રેક્ટિસ માટે શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે. હિપ્સ, કાંડા અને ખભાના સાંધાને લૂઝ કરવામાં મદદ મળે છે. મોટાભાગે ઉભા રહીને હિપ્સના સાંધાઓને લૂઝ કરવાની પ્રેક્ટિસ કરવામાં આવે છે પરંતુ સુપિન (પીઠ પર સૂવાનું) એ હિપ્સના સાંધાને લૂઝ કરવા તે સૌથી સારી પ્રેક્ટિસ માનવામાં આવે છે કારણ કે હિપ્સ પર બોડી વેઇટ નાખ્યા વગર તેને લૂઝ કરવામાં આવે છે.

કેવા પ્રકારની સલામતી રાખવી જોઇએ

સૂર્ય નમસ્કાર કરતી વખતે આંખો ખુલ્લી રાખવી જોઇએ. મોં બંધ હોવું જોઇએ અને શ્વાસ નાકમાં લેવા જોઇએ. પંખા કે એસી વગર ખાસ કરીને ઇન્ડોર કડક મેટ પર સૂર્ય નમસ્કારનો અભ્યાસ કરવો જોઇએ.

​પ્રેક્ટિસના લેવલના આધારે

  • બિગિનર (Beginners) પ્રેક્ટિશનર્સ - બિગિનર્સે સમગ્ર સિક્વન્સને નાના બિટ્સમાં ડિવાઇજ કરવી જોઇએ અને સમગ્ર સિક્વન્સનો એકસાથે અભ્યાસ કરતા પહેલા દરેક બીટને ત્રણ વખત પ્રેક્ટિસ કરવી જોઇએ. શ્વાસોચ્છવાસ પર ધ્યાન રાખીને જ ફિઝિકલ મુવમેન્ટ્સ કરવી જોઇએ. તમારી મુવમેન્ટ્સ પર તમારું પ્રભુત્વ આવે ત્યાર બાદ તમે શ્વાસના કોર્ડિનેશન પર ધ્યાન આપી શકો છો.
  • ઇન્ટર્મીડિએટ્ (Intermediate) પ્રેક્ટિશનર્સ - શ્વાસના યોગ્ય કોર્ડિનેશન, સ્થિર ગતિ અને એક કે બે બ્રેક સાથે 10-12 રાઉન્ડ દરરોજ પ્રેક્ટિસ કરવા જોઇએ.
  • અડવાન્સ્ડ (Advanced) પ્રેક્ટિશનર્સ - શ્વાસના યોગ્ય કોર્ડિનેશન સાથે પ્રેક્ટિસ કરો, ગતી ધીમી રાખો અને શ્વાસને લંબાવવા પર કામ કરો, દરેક આસન માટે દૃષ્ટિ (gaze) પર પણ ધ્યાન આપો. બ્રેક વગર દરરોજ 10-12 રાઉન્ડ પ્રેક્ટિસ કરો.

આસનના આ સિક્વન્સ આપણા શરીરના વિવિધ અંગો, મસલ્સ અને સિસ્ટમ્સ પર કામ છે. સૂર્ય નમસ્કાર તમારી રોગ પ્રતિકારક શક્તિ વધારે છે અને તેને મજબૂત બનાવે છે. સૂર્ય નમસ્કાર કરવાથી વજન ઘટવામાં, મસલ્સ મજબૂત બનાવવામાં અને મેટાબોલિઝમ વધારવામાં મદદ મળે છે. યોગ્ય રીતે, યોગ્ય ગતીએ અને યોગ્ય સમયે સૂર્ય નમસ્કાર કરવાથી તમને ચોક્કસપણે લાભ થશે.

નોંધઃ આ લેખ સામાન્ય જાણકારી માટે છે, યોગાની શરૂઆત પહેલાં ઇન્સ્ટ્રક્ટરની સલાહ-સુચન લેવી અનિવાર્ય છે, કોઇ પણ લાઇફસ્ટાઇલ અપનાવતા અગાઉ તમારાં ડોક્ટરની સલાહ લો.

Read Next Story