એપશહેર

ધરતીનો સૌથી ઊંડો અને અંધકારમય ખૂણો, જેના વિશે માથું ખંજવાળે છે આધુનિક વિજ્ઞાન

જ્યાં માણસના હાડકા એક પળમાં ભૂક્કો થઈ જાય, એક તરફ બરફ જેવું ઠંડુ પાણી તો બીજી બાજુ ભાત થઈ જાય તેવું ગરમ પાણી

Authored byशताक्षी अस्थाना | I am Gujarat 9 Jan 2021, 3:28 pm
સૂરજનો પ્રકાશ પણ જ્યાં નથી પહોંચી શકતો, ક્યાંક બરફ જેવું ઠંડૂ પામી તો ક્યાંક ઉકળતું ગરમ પાણી, દબાણ એટલું કે પળભરમાં માણસના હાડકાંનો ચૂરેચૂરો થઈ જાય. પાણીની સપાટીથી 11 હજાર મીટર નીચે વસે છે એક એવી દુનિયા જેના રહસ્યો સામાન્ય માણસ તો ઠીક પણ વૈજ્ઞાનિકોના પણ હોશ ઉડાવી દે છે. જે જગ્યાની તુલના ચંદ્રની સપાટી સાથે કરવામાં આવે છે. એક તરફ બીજા ગ્રહોની તપાસમાં વૈજ્ઞાનિકો લાગ્યા છે પરંતુ બીજી તરફ દુનિયાના આ ખૂણા અંગે દુનિયાના કોઈ પણ વૈજ્ઞાનિક પાસે સાવ ન બરાબર માહિતી છે. આ જગ્યા છે દુનિયાની સૌથી ઊંડી જગ્યા મારિયાના ટ્રેંચ, જે પેસેફિક મહાસાગરમાં આવેલી છે.
I am Gujarat worlds deepest and darkest place mystery of mariana trench
ધરતીનો સૌથી ઊંડો અને અંધકારમય ખૂણો, જેના વિશે માથું ખંજવાળે છે આધુનિક વિજ્ઞાન



દુનિયાની સૌથી ખતરનાક જગ્યામાંથી એક

મારિયાના ટ્રેન્ચની ઊંડાઈ તેને પૃથ્વી પરના સૌથી ખતરનાક સ્થળોમાંનું એક બનાવે છે. અહીં સૂર્ય પ્રકાશ પહોંચતો નથી અને હંમેશાં ઘોર અંધારાનું સમ્રાજ્ય રહે છે. ઊપરથી શૂન્ય ડિગ્રી સેલ્સિયસનું હાડ થીજાવી દે તેવું તાપમાન. જેમાં સૌથી ભયાનક હોય છે પાણીનું દબાણ જે પળભરમાં માણસના હાડકાંનો ચૂરો કરી શકે છે. અહીં દરેક ચોરસ ઇંચ પર 8 ટન જેટલું દબાણ હોય છે. જે ઊંડાણ સાથે વધતું જાય છે. પાણીનું આ દબાણ માનવ શરીરને એવી રીતે અસર કરે છે કે એવો કોઈ પણ ભાગ જ્યાં હવા ભરી છે તે આ દબાણ સામે બાકી નથી રહેતો. ધીમે ધીમે ફેફસાં તૂટી જાય છે અને હાડકાં ચૂરેચૂરો થઈ જાય છે.

માઉન્ટ એવરેસ્ટ આખો ડૂબી જાય

મારિયાના ટ્રેન્ચ પૃથ્વીની સૌથી બાહ્ય સપાટી ક્રસ્ટનું સૌથી ઊંડું સ્થળ છે. તે કેટલું ઊંડું છે, તેનો અંદાજ એ હકીકત પરથી લગાવી શકાય છે કે જો વિશ્વનો સૌથી ઊંચો પર્વત માઉન્ટ એવરેસ્ટ ટ્રેન્ચના સૌથી ઊંડાણવાળા સ્થાને મૂકવામાં આવે તો તેનું શિખર સમુદ્રની સપાટીથી 7,000 ફૂટની નીચે જ રહેશે. ડૉ. રામ કરણે અમારા સહયોગી નવભારત ટાઇમ્સ ઓનલાઇન સાથે વાત કરતાં જણાવ્યું હતું કે કેવી રીતે આ ટ્રેન્ચ બની છે. તેમણે કહ્યું, "બે ટેક્ટોનિક પ્લેટ્સ-પેસિફિક અને મારિયાનાની અથડામણને કારણે મારિયાના ટ્રેન્ચ બની છે. આ ઘટનામાં એક પ્લેટ બીજી પ્લેટ નીચે દાટાઈ ગઈ હતી, જેના કારણે જૂનો અને જાડો ક્રસ્ટ નીચેની સપાટીના મેન્ટલમાં ધસી ગયો હતો.'

પાતાળની ઉંડાઈમાં જે જોવા મળ્યું તેના પર કોઈને વિશ્વાસ નથી

ઊંડા સમુદ્રની આ અજાણી દુનિયામાં પહેલી વાર ઓશિયનોગ્રાફર જેક પિકા અને લેફ્ટનન્ટ ડોન વોલ્શે પગ રાખ્યો હતો. 23 જાન્યુઆરી, 1960ના રોજ Trieste નામની સબમરીનની બારીમાંથી જોતાં બંને એવા નજારાના સાક્ષી બન્યા હતા. જે અગાઉ કોઈએ જોયા નહોતા. દુનિયાના મનમાં સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ હતો કે શું આટલી ઊંડાઈ, ઠંડું પાણી અને ભયંકર દબાણ હેઠળ પણ જીવનની શક્યતા છે? 4 કલાક અને 47 મિનિટમાં સપાટી પર પહોંચ્યા બાદ બંને રેતીની હિલચાલને કારણે તસવીર લઈ શક્યા નહીં, પરંતુ તેમની આંખોએ જે જોયું તે અંગેની ચર્ચા લાંબા સમય સુધી ચાલી.

વિષમ પરિસ્થિતિમાં જીવન કેટલું શક્ય?

જેકે સમબમરીનની બારીની બહાર એક ફ્લેટફિશ જોઈ. તેણે તરત જ વોલ્શને કહ્યું. વોલ્શે પણ માછલી જોઈ અને પછી તળિયેથી રેતીમાં હલચલ થઈ જે તેમની બારીની સામે આવી. જોકે, દરિયાઈ જીવવિજ્ઞાનીઓએ દાવો કર્યો હતો કે આટલા દબાણ હેઠળ માછલી હોવી અશક્ય છે અને પીકા અને જેક્સે જે જોયું તે કંઈક બીજું હોઈ શકે છે પરંતુ યુએસ નેવીના આ અનુભવી અધિકારીઓએ સ્પષ્ટપણે જણાવ્યું હતું કે જ્યાં સુધી વૈજ્ઞાનિકો તેમને ખોટા સાબિત નહીં કરે ત્યાં સુધી તેઓ એમ માનતા રહેશે કે તેમણે જે જોયું છે તે માછલી છે. આ મિશન પછી પણ પ્રશ્ન એ રહ્યો કે શું મારિયાના ટ્રેન્ચમાં જીવન શક્ય છે?

તો શું જીવન શક્ય છે?

ડૉ. રામ કરણ જણાવે છે કે મારિયાના ટ્રેન્ચ પર જીવન વિશે ખાસ માહિતી નથી, પરંતુ જીવન ચોક્કસપણે વિકસી રહ્યું છે. તેઓ જણાવે છે, "પ્રકાશ, એસિડ, તાપમાન અને દબાણ જેવી પરિસ્થિતિઓમાં પણ અહીં આશ્ચર્યજનક સંખ્યામાં જીવો જોવા મળે છે. 200થી વધુ સૂક્ષ્મ જીવોથી લઈને ક્રસ્ટેશિયન અને એંફપોડ સહિત ક્યુકૂંબર, ઓક્ટોપસ અને માછલીઓનો અહીં સમાવેશ થાય છે. વર્ષ 2014માં ગુઆમ નજીક સૌથી ઊંડઈમાં 8000 મીટરથી નીચે સ્નેલફિશ મળી આવી હતી. જેમ્સ કેમરૂને લીધેલી તસવીરોમાં એકદમ ઊંડાણમાં દરિયાઈ જીવન જોઈ શકાયું. તેના પર વૈજ્ઞાનિકો સંશોધન કરી રહ્યા છે કે અહીં આટલી વિષમ પરિસ્થિતિમાં જીવન કઈ રીતે સંભવ છે.

આ પરિસ્થિતિઓમાં પણ કેવી રીતે જીવન, મોટું આશ્ચર્ય!

એવું માનવામાં આવે છે કે કેલ્શિયમ, જેનાથી હાડકાં બને છે, તે આ દબાણને કારણે રહી શકતું નથી. હાડકાં વિનાની માછલીઓના જીવન પર પણ સવાલ ઉઠાવવામાં આવ્યા હતા. જોકે, ડૉ. રામ કરણ જણાવે છે કે કુદરત હંમેશા વિજ્ઞાનને આશ્ચર્યમાં પાડે છે અને મારિયાનામાં સ્નેલફિશ મળી આવવી તે કુદરતની અસિમતાનો પૂરાવો છે. તેમણે સમજાવ્યું, "સપાટીની નજીક રહેતી માછલીઓમાં તરવા માટે બ્લેડર હોય છે, જેમાં હવા ભરેલી હોય છે. આની મદદથી તેઓ ઉપર-નીચે કરે છે, પરંતુ ઊંડાણમાં રહેતી માછલીઓમાં આ એર બેગ નથી રહેતી. તેથી દબાણની અસર થતી નથી. એટલું જ નહીં, અહીં જોવા મળતા જીવો હાડકાં કરતાં કાર્ટિલેજ પર વધુ નિર્ભરતા ધરાવે છે. તેમની ખોપરી પણ ખાલી રહે છે જેથી તૂટવાનું જાખમ ઘટે. સૌથી મોટો ફેરફાર આનુવંશિક સ્તરે થયો છે. કોઈ પણ પ્રક્રિયા માટે તેમના શરીરમાં હાજર પ્રોટીન પોતાની સંરચના સ્થિરતા સાથે બદલી શકે માટે જરુરી TMAO (ટ્રાઇમિથાઇલમાઇન-ઓક્સાઇડ)ને બનાવવાવાળા જીન્સની સ્નેલફિશમાં વધુ કોપી જોવા મળી છે. બરફીલા પાણીમાં જીવવા માટે આ જીવોમાં એવી ચરબી હોય છે જે જામતી નથી. આ ઉપરાંત અંધારું હોવા છતા કેટલાક જીવો પોાતની તીક્ષ્ણ નજર પર આધાર રાખે છે, તો કેટલાક સ્પર્શ અને વાઇબ્રેશનની મદદ લે છે. કેટલાક પોતાનો પ્રકાશ બનાવે છે જેથી શિકારને પકડી શકાય અને પોતાને શિકાર બનતા બચી શકાય. સૂર્યપ્રકાશ વિના ખોરાકનો અભાવ ઉપરથી લાકડાના ટુકડા સુધી આવતા મૃત જીવોના અવશેષો પર આધાર રાખે છે.

અહીં રિસર્ચમાં લાગ્યા છે વૈજ્ઞાનિક?

ડૉ. રામ કરણ જણાવે છે કે કોઈ પણ ટ્રેન્ચમાં છુપાયેલા રહસ્યોને ઉજાગર કરવાથી દવાઓ, ખોરાક, ઊર્જા સ્ત્રોતો જેવા ઉત્પાદનોમાં તો મળી જ શકે છે સાથે સાથે ભૂકંપ અને સુનામી જેવી આપત્તિઓથી બચવા માટેની તૈયારીઓ પણ કરી શકાય છે. માનવજાત માટે અહીં સૌથી મોટા સવાલનો જવાબ છપાયેલો હોઈ શકે છે જે છે પૃથ્વીના વાતાવરણમાં ફેરફાર. આવા ઊંડા પાણી, અંધકાર, દબાણ અને તાપમાનની રહેતા જીવોનું વિજ્ઞાન આપણને જણાવી શકે છે કે તેમની ઉત્ક્રાંતિ કેવી રીતે થઈ. આ રિસર્ચર્સને ઊંડા દરિયાઈ સૂક્ષ્મ જીવો જોવા મળ્યા છે, જેનો ઉપયોગ એન્ટિબાયોટિક્સ અને કેન્સર વિરોધી દવાઓ માટે થઈ શકે છે. તેવામાં અહીં સંશોધન લોન્ડ્રી ડિટર્જન્ટ્સથી લઈને ડાયાબિટીસની સારવારની જરૂરિયાતો પૂરી કરશે.

માણસની કાળી કરતૂતોનું નિશાન, આટલા ઊંડાણમાં પ્લાસ્ટિક

નેચર, ઇકોલોજી એન્ડ ઇવોલ્યુશનમાં પ્રકાશિત સંશોધન પત્ર અનુસાર મારિયાના ટ્રેન્ચમાં પ્રદૂષણનું સ્તર નજીકના એવા વિસ્તારોની સરખામણીએ પણ ઊંચું હોવાનું જણાયું હતું, જ્યાં ભારે ઔદ્યોગિકીકરણ છે. આ સૂચવે છે કે જ્યાં સુધી ઊંડાણમાં ન પહોંચે ત્યાં સુધી માનવ પ્રવૃત્તિઓના કારણે થતું પ્રદૂષણ જમા થાય છે અને હવે તે વિશ્વની સૌથી ઊંડી જગ્યાએ પણ જોવા મળે છે. તેની અસર પણ દેખાય છે. મારિયાનામાં પ્લાસ્ટિકના વાસણો, ડબ્બા, બેગ જેવી ઘણી વસ્તુઓ મળી આવી છે. બ્રિટનની જર્નલ ધ રોયલ સોસાયટી ઓફ બ્રિટનમાં પ્રકાશિત અહેવાલ અનુસાર, મારિયાના ટ્રેન્ચમાં એમ્ફિપોડ જીવોમાં માઇક્રોપ્લાસ્ટિક હોવાનું જણાયું છે. જે પ્લાસ્ટિકની બોટલોથી માંડીને આપણા કપડાં સુધીના દરેક વસ્તુમાં તે હોય છે. સામાન્ય રીતે આ માઇક્રોપ્લાસ્ટિક એશિયામાં ચીન અને જાપાન જેવા દેશોના ઉદ્યોગો દ્વારા પાણી સુધી પહોંચે છે. આ ઉપરાંત ડૉ. રામ કરણ જણાવે છે કે દરિયાના તળીયે ભૂકંપ આવવાથી ઉપર જોવા મળતા તત્ત્વો નીચે પહોંચી શકે છે. તેઓ કહે છે, "આ હદ સુધી જોવા મળતા પ્રદૂષક તત્વોથી માનવ દ્વારા ધરતી પર થતી વિનાશક અસરની વાત સાચી ઠરે છે. '

કેટલો મોટો ખતરો છે માછલીઓને મારતું ઝેર?

યુનિવર્સિટી ઓફ મિશિગનના એક અહેવાલમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે મૃત માછલીઓ ટ્રેન્ચની ઊંડાઈ સુધી પારાને લઈ જાય છે. સમુદ્રમાં પારાનું મળવું એક અત્યંત ખતરનાક સંકેત દર્શાવે છે. આ એક ન્યુરોટોક્સિન છે જે મગજને અસર કરે છે. સંશોધન અનુસાર કોલસા આધારિત પાવર પ્લાન્ટ, સિમેન્ટ ફેક્ટરીઓ, ઇનસિનરેટર ખાણો અને આવી અન્ય ફેક્ટરીઓમાંથી આવતું આ ઝેર વરસાદ અને ધૂળ મારફતે નદીઓ મારફતે સમુદ્ર સુધી પહોંચે છે. સૂક્ષ્મ જીવો તેને વધુ ઝેરી મિથાઇલ પારામાં ફેરવે છે. તે માછલી અને અન્ય દરિયાઈ ખોરાક દ્વારા માણસ અને વન્યજીવોના નર્વસ સિસ્ટમ, રોગપ્રતિકારક તંત્ર અને પાચનતંત્ર માટે મોટું જોખમ ઊભું કરી શકે છે. ડૉ. રામ કરણ કહે છે કે ભારત અને દક્ષિણ એશિયાના અન્ય દેશોએ કોલસા આધારિત પાવર પ્લાન્ટમાં પારાના ઉત્સર્જનને મર્યાદિત કરવું જોઈએ.

માણસ કેવી રીતે પહોંચ્યો આ ઊંડાઈમાં?

વર્ષ 2012માં હોગવુડના પ્રખ્યાત ફિલ્મ દિગ્દર્શક જામ્સ કેમરૂને સબમરીનની અંદર 10,989 મીટરની ઊંડાઈને સ્પર્શવાનો અનોખો વર્લ્ડ રેકોર્ડ બનાવ્યો હતો. વર્ષ 2020માં નાસાની ભૂતપૂર્વ એસ્ટ્રોનોટ કેથી સલિવન પહેલી મહિલા બની જેણે ચેલેન્જર ડીપને સ્પર્શ કર્યું. કેથી અંતરિક્ષમાં ચાલનારી પ્રથમ અમેરિકન મહિલા પણ હતી. મારિયાના ટ્રેન્ચ હવે મારિયાનાઝ મરીન નેશનલ મોન્યુમેંટ હેઠળ અમેરિકાના સંરક્ષિત ઝોનમાં આવે છે. સિરેના ડીપમાં સંશોધન માટે યુએસ ફિશ એન્ડ વાઇલ્ડલાઇફ સર્વિસ પાસેથી અને ચેલેન્જર ડીપમાં સંશોધન કરવા માટે મંજૂરી ફેડરેટેડ સ્ટેટ્સ ઓપ માઇક્રોનેશિયા પાસેથી લેવામાં આવે છે. કોઈ વ્યક્તિ માટે વ્યક્તિગત રીતે 100 ફૂટ નીચે જવું પણ મુશ્કેલ છે. વૈજ્ઞાનિકો ચેલેન્જર ડીપમાં જવા માટે હ્યુમન ઓક્યુપાઇડ વ્હીકલ્સ (એચઓવી)નો ઉપયોગ કરે છે.

(તમામ તસવીરોઃ નેશનલ ઓશનિક એન્ડ એટમોસ્ફિયરિક એડમિનિસ્ટ્રેશન)

Read Next Story

Gujarati News - I am Gujarat: ગુજરાત, દેશ, વિદેશ, શિક્ષણ, બિઝનેસ, મૂવી, જ્યોતિષ, ધર્મ, સ્પોર્ટ્સના લેટેસ્ટ સમાચાર ઉપરાંત વાયરલ ન્યૂઝ મેળવવા માટે ડાઉનલોડ કરો IamGujaratની એપ
તમામ તાજી ખબરો માટે I am Gujarat ફેસબૂકપેજને લાઈક કરો